Shqipëria e Reginald Wyon. Një anglez mes shqiptarëve të Veriut
Më duhet të pohoj, ndershmërisht, se i paragjykoja shqiptarët para se të ndërmerrja këtë udhëtim të vogël. Ka zëra se ata janë me nam për pabesi dhe gjakderdhje, e megjithatë është me vend të thuhet se fqinjët dhe armiqtë e vjetër të tyre, malazezët janë përgojuesit më të mëdhenj. Shkova tek ata disi me frikë e dridhje. Ika me mendimin e fortë për t’u kthyer përsëri”. Reginald Wyon, udhëtari i njohur anglez i shkroi këto rreshta gati 1 shekull më parë, kur teksa rrekej të zbulonte vende të reja mbërriti në viset shqiptare. Shqipëria do të ishte një thesar për Wyon, ditët e së cilës nuk do t’i harronte lehtë. Gjithçka që përjetoi në veriun shqiptar, gjithë njerëzit që takoi apo pamjet e mrekullueshme të natyrës që e shoqëroi gjatë këtij udhëtimi, ai i hodhi në shënimet e tij, të cilat më 1916-n do të botoheshin në New York nga “Scribern&Sons” me titullin “The Balkans from within”. Në rrëfimin për Shqipërinë, Wyon është tepër i sinqertë. Si anglez ai e di se guida e një udhëtari nuk duhet të ndryshojë, pasi nuk mund të jetë e dobishme për një tjetër që do të përshkojë të njëjtën udhë. “Megjithatë, Shqipëria nuk është një përvojë që do t’ia këshilloja gjithkujt. Është e rrezikshme të udhëtosh në Shqipëri, nuk ka dyshim për këtë, dhe njëkohësisht e domosdoshme të përgatitesh për një tur të tillë duke qëndruar për pak javë në afërsi të kufirit të tyre”, shkruan Wyon. Ai e quan të privilegjuar veten që është anglez, kjo për faktin se në atë kohë Angluia ishte e vetmja fuqi e madhe, e cila asnjëherë nuk ka ndërhyrë në punët e Shqipërisë. “Si rrjedhim, një anglez mund të udhëtojë dhe të përballet me më pak rreziqe se të tjerët. Më e mira është të udhëtosh me një prift françeskan”, shkruan ai. Dhe në udhëtimin e tij nëpër Shqipëri Reginald nuk qe i vetëm. Ai u shoqërua nga padër Xhulioja, prift i fisit të famshëm të Triepshit.
![Emri: Copy-of-Old_Photo_from_PrizrenKosovaAlbania-320x196.jpg
Shikime: 49
Madhësia: 28.4 KB]()
Padër Xhuljoja e kishte ftuar me kohë të udhëtonte në Shqipëri, e në veçanti për ta shoqëruar në Selcë, ku të merrte pjesë në festimet e festivalit të përvitshëm të Shën Shtjefnit, mu në zemër të maleve të egra nën sundimin e fisit të Kelmendit. Këtë udhëtim Reginald thotë se e bëri me sy ndër rreshta, pasi mbajti shumë shënime. “Malet e ashpra ngrihen përpjetë, duke e përmbyllur pamjen dhe pranë meje ulet prifti hollak me italishten e tij melodioze dhe gojëtarinë e racës së tij, pasi ai është napolitan, student i kamotshëm mjekësie dhe filozofie dhe, një herë e një kohë, bartës i një emri fisnik. Lopët muallijnë, delet e dhitë blegërojnë në ajrin e qashtër malor dhe drutë në zjarr kërcasin gëzueshëm, teksa mikpritësit përgatitin darkën. Kurrë nuk do ta harrojë atë kohë”, mbyll ai parathënien e librit të tij kushtuar shqiptarëve, i cili në shqip është përkthyer nga Alfred Lela. Një udhëtim që nis nga Shkodra, për të zbuluar virtytet e rralla të këtij populli të bukur. “Burri më dha dorën dhe m’u ul përballë. Nuk u përpoq të kuvendonte dhe e çmova për këtë. Sa herë fshatarë të paditur vendesh të qytetëruara, gjuhën e të cilëve nuk e kuptoja, gjithashtu, më kanë mbuluar me pyetje të shpallura në kupë të qiellit, duke kujtuar se forca e zërit u dashka të përcjellë domethënien e tyre. Burri ngadalë drodhi një cigare e ndezi dhe ma zgjati gjithë elegancë. Të njëjtën gjë bëri dhe për vete. Nga e marrin mirësjelljen këta njerëz? Atë elegancë të lindur që përherë më ra në sy…”, shkruan në një rrëfim Wyon. Më poshtë po botojmë një nga rrëfimet e Reginald Wyon, për takimin me “françeskanët”.
Françeskanët
Salla e ngrënies është një dhomë e gjatë, pa orendi, që del jashtë në një kopsht të vogël, përmes të cilit rrjedh një prej kanaleve të vegjël. Gjendet në katin e parë dhe në njërën anë të qet në kopsht përmes një palë shkallësh dhe, në anën tjetër të çon në një hapësirë të errët pas altarit të lartë. Kur futemi në dhomë, pritësi ynë nuk është aty, por gjejmë dy shqiptarë. Stolitë e argjendta thonë se ata janë njerëz me peshë dhe, në fakt, njërin prej tyre e kisha parë disa muaj më parë në Cetinjë. Rreth qafave të tyre varen zinxhirë interesantë, lidhur me qytat e alltive madhështore, që na zbukurojnë gjerdanët. Ata mbajnë unaza karakteristike. Shtati i tyre dhe pamja burrërore shkatërrojnë çdo përshtypje dandysm-i. Ata do të shtinin drejt e pa mëdyshje si krejt njerëzit e fisi i tyre, pavarësisht veshjes me u dukë. Ia puthim dorën me nderim padër Xhulios dhe mua më përshëndesin, duke ma shtrënguar dorën sjellshëm. Madje më lëshojnë karrigen e rehatshme, të bërë nga vetë ata, dhe ulemi solemnisht rreth sofrës, ndërkohë që njerëzit e të zotit të shtëpisë përgatitin kafenë e përhershme. Më vështrojnë miqësisht dhe pyesin priftin nëse jam i lodhur (sa herë e dëgjoj këtë pyetje?). Unë them se jam,. Por edhetshëm e unshëm. Po më bie pika për një gotë ujë të cilën padër Xhulioja ma ka ndaluar derisa të kem pirë kafenë. Do burra të tjerë futen me hapa madhështorë; janë prijësit që kanë të drejtën për të hyrë në shtëpinë e priftit. Unë jam i vetmi që shfaq kureshtje. Cilado qoftë ndjenja e këtyre malësorëve rreth personit apo misionit tim. Ata e fshehin nën një pamje shkujdesjeje dhe mospërfilljeje. Një qeshje e fortë vjen nga dhoma ngjitur dhe me një britmë të papritur padër Xhulioja brof dhe turret përjashta. Pak çaste më vonë ai rishfaqet me një françeskan fytyrëkuq e të bëshëm, mulla dhe shprehja e të cilit ndjellin gëzim. “Padër Xhovani”, më thotë me një italishte melodioze, duke më shtrënguar dorën. Ulet përballë meje dhe mbetemi vetëm. Biseda më kujtohet ende si një prej më të çmuarave. Më tregon për famullinë e tij të vetmuar e të largët në malet e padepërtueshme të Kelmendit dhe për Napolin e bukur, qytetin e tij, të cilin e pashë së fundmi dyzet vjet më parë. “Dyzet vjet më parë”!, përsëris unë, duke vështruar fizikun e tij. E vërtetë, flokët dhe mustaqet e prera shkurt janë zbardhur, por fytyra e tij rrëfen për një burrë ende të ri. “Biri im”, përgjigjet ai gëzueshëm. “Isha tridhjetë vjeç kur pashë së pari malet e Shqipërisë. Sot kam ecur tetë orë për të ardhur këtu dhe nuk jam as i ngathët. Famullia ime shtrihet në disa male dhe të sëmurët kanë nevojë në çdo kohë e orë. Katër orë rrugë deri te një besimtar i largët dhe katër mbrapsht nuk është ndonjë gjë e re. Shtatëdhjetë vitet e mia, nuk më rëndojnë”.
![Emri: Albanian_Woman_in_Native_Dress1910_1930-320x312.jpg
Shikime: 15
Madhësia: 32.8 KB]()
Ai qesh prapë, ç’e qeshur e mrekullueshme! duke zbuluar një palë dhëmbë që do t’i shkonin priftit Tak, megjithëse i mësuar me ushqimet më të këqija. Mbërrin i zoti i shtëpisë, padër Gjoka, dhe më jep puthjen e paqes. Ai është i vetmi ndër tre murgjit që ka lindur në Shqipëri, megjithëse edhe ai ka studiuar në Firence. I gjatë, thatanik dhe flokëzi, ende ka diçka prej malësori shqiptar në sjelljet e tij, megjithëse tonzura, veladoni i murrmë dhe italishtja e rrjedhshme e largojnë këtë përshtypje. Duke na kërkuar falje pa fund, na lutet të ulemi teksa shtrohet darka. Kuku! Edhe sot është kreshmë dhe përpara meje do të kisha mirëpritur një biftek të lëngshëm, vihet një pjatë me makarona gatuar me një vaj që më detyron të mendoj rreth procesit të pastrimit të pushkëve. Fjalët nuk mund ta shprehin tmerrin. Mekanikisht kapërdij disa lugë dhe marr një gotë verë. Vera është edhe më e keqe se vaji. As uria e etja ime nuk mund t’i qasen tmerrit të atij ushqimi dhe vere. Jam sy e veshë se mos i zoti i shtëpisë e vë re neverinë time, pasi a nuk kam thënë se po vdisja urie?
Më shpëton nga vdekja prej urisë një pjatë me peshk të shkëlqyer. Por, a mjaftojnë dy peshq të vegjël për të këndellur dikë, që prej lindjes së ditës ka përshkruar përmes piskut të zhegut një prej shtigjeve më të vështira të Europës? Mendojeni këtë ju mishngrënës e do t’ju vijë keq! Gjej ngushëllim te cigaret. Kur mbaron darka kutitë e duhanit dalin nga xhepa të mëdhenj fshehur në palët e veladonëve. Një qelqe raki shtëpie del nga një raft diku. Fillon kuvendimi. Ah, çfarë kuvendimi! Përfytyro t’u japësh lajme burrave që kanë parë gazetë për herë të fundit vite më parë; njerëz që i marrin “të rejat” nga gojët e katundarëve egërshanë në pazarin e Shkodrës dhe të Podgoricës!
Ata kishin dijeni rreth luftës së Afrikës së Jugut, por jo se me fitoren e kujt përfundoi ajo pak muaj më parë. U tregoj për rënien e Kullës Veneciane dhe ata ofshajnë me keqardhje për gjamën që i ka ndodhur Mbretëreshës së qyteteve. U skicoj gjendjen e tanishme politike në Europë dhe fjalët e mia përpihen ashtu si rana e shkretëtirës thith ujin. Fakti që unë shkruaj u bën përshtypje të madhe këtyre murgjve fisnikë dhe padër Gjoka, politikan ashtu si krejt shqiptarët hedh një ide të mrekullueshme. “Shkruaj një artikull të gjatë biri im”, thërret ai me ngazëllim. “Ti na njeh ne si trimërinë e kombit tonë”. Duhet të parashtroj aleancën kundër Europës, që me siguri do të shkatërrojë baraspeshën e Fuqive. Anglia, Italia dhe Shqipëria. Jap fjalën, megjithëse e ndiej se po i gënjej. Pak nga pak, ata binden të flasin për veten. Në fillim pa dëshirë dhe të shumtën e kohës flasin për veprat e të tjerëve. Rrëfejnë për martirët e së shkuarës, kur vëllezërit e Urdhrit të Shenjtë të Shën Françeskut erdhën në Shqipëri. Si padër Ferdinandoja, njëherë predikoi për tri ditë i ngulur në hu dhe se si një ipeshkëv u var me gjithë damatikën e shërbesës. Rrëfejnë për tmerret e së shkuarës dhe prapëseprapë flasin me krenari e lakmi për këta Përhapës të Frymës. Kishat, ngritur në lugjet e maleve u ndërtuan prej tyre, duart e tyre gdhendën drurin dhe gurin. Ata mësuan djemtë për të kënduar në meshën e madhe dhe atyre që dëshironin u mësuan shkrim e këndim. …
Padër Xhulioja sapo ka ardhur nga Napoli-tre vite më parë, krahasuar me dyzet vitet e padër Xhovanit, i cili është kureshtar për qytetin. Diçka krejt njerëzore. “Padër”, e pyes: “A nuk dëshiron të shkosh në atdhe?” “Jo, biri im”, përgjigjet ai seriozisht. “Unë nuk kam dëshira. Nëse thirrem, shkoj. Nëse jo, ai hesht duke buzëqeshur ëmbël. “Mbaj mend se jam shtatëdhjetë”. “I dua shqiptarët e mi”, thotë i riu dhe i rrëmbyeri padër Xhulio, “por… ” dhe ai gjithashtu hesht trishtueshëm. “Vendi im”, shton gëzueshëm padër Xhulioja, “tani është Shqipëria”. “Deklaroj se jam shqiptar më shumë se italian”. Padre Xhulioja ndrydh një gogësimë. Shikoj orën, jam i vetmi me një të tillë. Është 9.30 orë e vonë për ata që ngrihen me diellin e ditëve të verës. “Natën e mirë, etërit e mi, të falënderoj edhe ty padër Gjoka!”. Udhëhiqem drejt një dhome të vogël dhe mbetem vetëm. Është natë e bukur. Shikoj jashtë dritares së vogël dhe bie në mendime. Drita e fortë e hënës ndriçon përreth…Një grup burrash mbështjellë me kostumet e bardha spërkatur me shirita të zinj dhe me pushkë që i varen në supe po afrohen me hapërim të zhdërvjelltë. Ndalojnë në kopsht dhe ulen në gjuhë për t’u falur për disa minuta. Hëna shkëlqen në fytyrat e tyre të kthyera nga qielli, duke gdhendur më shumë rreptësi në tiparet e tyre të serta….
Shqip
Më duhet të pohoj, ndershmërisht, se i paragjykoja shqiptarët para se të ndërmerrja këtë udhëtim të vogël. Ka zëra se ata janë me nam për pabesi dhe gjakderdhje, e megjithatë është me vend të thuhet se fqinjët dhe armiqtë e vjetër të tyre, malazezët janë përgojuesit më të mëdhenj. Shkova tek ata disi me frikë e dridhje. Ika me mendimin e fortë për t’u kthyer përsëri”. Reginald Wyon, udhëtari i njohur anglez i shkroi këto rreshta gati 1 shekull më parë, kur teksa rrekej të zbulonte vende të reja mbërriti në viset shqiptare. Shqipëria do të ishte një thesar për Wyon, ditët e së cilës nuk do t’i harronte lehtë. Gjithçka që përjetoi në veriun shqiptar, gjithë njerëzit që takoi apo pamjet e mrekullueshme të natyrës që e shoqëroi gjatë këtij udhëtimi, ai i hodhi në shënimet e tij, të cilat më 1916-n do të botoheshin në New York nga “Scribern&Sons” me titullin “The Balkans from within”. Në rrëfimin për Shqipërinë, Wyon është tepër i sinqertë. Si anglez ai e di se guida e një udhëtari nuk duhet të ndryshojë, pasi nuk mund të jetë e dobishme për një tjetër që do të përshkojë të njëjtën udhë. “Megjithatë, Shqipëria nuk është një përvojë që do t’ia këshilloja gjithkujt. Është e rrezikshme të udhëtosh në Shqipëri, nuk ka dyshim për këtë, dhe njëkohësisht e domosdoshme të përgatitesh për një tur të tillë duke qëndruar për pak javë në afërsi të kufirit të tyre”, shkruan Wyon. Ai e quan të privilegjuar veten që është anglez, kjo për faktin se në atë kohë Angluia ishte e vetmja fuqi e madhe, e cila asnjëherë nuk ka ndërhyrë në punët e Shqipërisë. “Si rrjedhim, një anglez mund të udhëtojë dhe të përballet me më pak rreziqe se të tjerët. Më e mira është të udhëtosh me një prift françeskan”, shkruan ai. Dhe në udhëtimin e tij nëpër Shqipëri Reginald nuk qe i vetëm. Ai u shoqërua nga padër Xhulioja, prift i fisit të famshëm të Triepshit.
Padër Xhuljoja e kishte ftuar me kohë të udhëtonte në Shqipëri, e në veçanti për ta shoqëruar në Selcë, ku të merrte pjesë në festimet e festivalit të përvitshëm të Shën Shtjefnit, mu në zemër të maleve të egra nën sundimin e fisit të Kelmendit. Këtë udhëtim Reginald thotë se e bëri me sy ndër rreshta, pasi mbajti shumë shënime. “Malet e ashpra ngrihen përpjetë, duke e përmbyllur pamjen dhe pranë meje ulet prifti hollak me italishten e tij melodioze dhe gojëtarinë e racës së tij, pasi ai është napolitan, student i kamotshëm mjekësie dhe filozofie dhe, një herë e një kohë, bartës i një emri fisnik. Lopët muallijnë, delet e dhitë blegërojnë në ajrin e qashtër malor dhe drutë në zjarr kërcasin gëzueshëm, teksa mikpritësit përgatitin darkën. Kurrë nuk do ta harrojë atë kohë”, mbyll ai parathënien e librit të tij kushtuar shqiptarëve, i cili në shqip është përkthyer nga Alfred Lela. Një udhëtim që nis nga Shkodra, për të zbuluar virtytet e rralla të këtij populli të bukur. “Burri më dha dorën dhe m’u ul përballë. Nuk u përpoq të kuvendonte dhe e çmova për këtë. Sa herë fshatarë të paditur vendesh të qytetëruara, gjuhën e të cilëve nuk e kuptoja, gjithashtu, më kanë mbuluar me pyetje të shpallura në kupë të qiellit, duke kujtuar se forca e zërit u dashka të përcjellë domethënien e tyre. Burri ngadalë drodhi një cigare e ndezi dhe ma zgjati gjithë elegancë. Të njëjtën gjë bëri dhe për vete. Nga e marrin mirësjelljen këta njerëz? Atë elegancë të lindur që përherë më ra në sy…”, shkruan në një rrëfim Wyon. Më poshtë po botojmë një nga rrëfimet e Reginald Wyon, për takimin me “françeskanët”.
Françeskanët
Salla e ngrënies është një dhomë e gjatë, pa orendi, që del jashtë në një kopsht të vogël, përmes të cilit rrjedh një prej kanaleve të vegjël. Gjendet në katin e parë dhe në njërën anë të qet në kopsht përmes një palë shkallësh dhe, në anën tjetër të çon në një hapësirë të errët pas altarit të lartë. Kur futemi në dhomë, pritësi ynë nuk është aty, por gjejmë dy shqiptarë. Stolitë e argjendta thonë se ata janë njerëz me peshë dhe, në fakt, njërin prej tyre e kisha parë disa muaj më parë në Cetinjë. Rreth qafave të tyre varen zinxhirë interesantë, lidhur me qytat e alltive madhështore, që na zbukurojnë gjerdanët. Ata mbajnë unaza karakteristike. Shtati i tyre dhe pamja burrërore shkatërrojnë çdo përshtypje dandysm-i. Ata do të shtinin drejt e pa mëdyshje si krejt njerëzit e fisi i tyre, pavarësisht veshjes me u dukë. Ia puthim dorën me nderim padër Xhulios dhe mua më përshëndesin, duke ma shtrënguar dorën sjellshëm. Madje më lëshojnë karrigen e rehatshme, të bërë nga vetë ata, dhe ulemi solemnisht rreth sofrës, ndërkohë që njerëzit e të zotit të shtëpisë përgatitin kafenë e përhershme. Më vështrojnë miqësisht dhe pyesin priftin nëse jam i lodhur (sa herë e dëgjoj këtë pyetje?). Unë them se jam,. Por edhetshëm e unshëm. Po më bie pika për një gotë ujë të cilën padër Xhulioja ma ka ndaluar derisa të kem pirë kafenë. Do burra të tjerë futen me hapa madhështorë; janë prijësit që kanë të drejtën për të hyrë në shtëpinë e priftit. Unë jam i vetmi që shfaq kureshtje. Cilado qoftë ndjenja e këtyre malësorëve rreth personit apo misionit tim. Ata e fshehin nën një pamje shkujdesjeje dhe mospërfilljeje. Një qeshje e fortë vjen nga dhoma ngjitur dhe me një britmë të papritur padër Xhulioja brof dhe turret përjashta. Pak çaste më vonë ai rishfaqet me një françeskan fytyrëkuq e të bëshëm, mulla dhe shprehja e të cilit ndjellin gëzim. “Padër Xhovani”, më thotë me një italishte melodioze, duke më shtrënguar dorën. Ulet përballë meje dhe mbetemi vetëm. Biseda më kujtohet ende si një prej më të çmuarave. Më tregon për famullinë e tij të vetmuar e të largët në malet e padepërtueshme të Kelmendit dhe për Napolin e bukur, qytetin e tij, të cilin e pashë së fundmi dyzet vjet më parë. “Dyzet vjet më parë”!, përsëris unë, duke vështruar fizikun e tij. E vërtetë, flokët dhe mustaqet e prera shkurt janë zbardhur, por fytyra e tij rrëfen për një burrë ende të ri. “Biri im”, përgjigjet ai gëzueshëm. “Isha tridhjetë vjeç kur pashë së pari malet e Shqipërisë. Sot kam ecur tetë orë për të ardhur këtu dhe nuk jam as i ngathët. Famullia ime shtrihet në disa male dhe të sëmurët kanë nevojë në çdo kohë e orë. Katër orë rrugë deri te një besimtar i largët dhe katër mbrapsht nuk është ndonjë gjë e re. Shtatëdhjetë vitet e mia, nuk më rëndojnë”.
Ai qesh prapë, ç’e qeshur e mrekullueshme! duke zbuluar një palë dhëmbë që do t’i shkonin priftit Tak, megjithëse i mësuar me ushqimet më të këqija. Mbërrin i zoti i shtëpisë, padër Gjoka, dhe më jep puthjen e paqes. Ai është i vetmi ndër tre murgjit që ka lindur në Shqipëri, megjithëse edhe ai ka studiuar në Firence. I gjatë, thatanik dhe flokëzi, ende ka diçka prej malësori shqiptar në sjelljet e tij, megjithëse tonzura, veladoni i murrmë dhe italishtja e rrjedhshme e largojnë këtë përshtypje. Duke na kërkuar falje pa fund, na lutet të ulemi teksa shtrohet darka. Kuku! Edhe sot është kreshmë dhe përpara meje do të kisha mirëpritur një biftek të lëngshëm, vihet një pjatë me makarona gatuar me një vaj që më detyron të mendoj rreth procesit të pastrimit të pushkëve. Fjalët nuk mund ta shprehin tmerrin. Mekanikisht kapërdij disa lugë dhe marr një gotë verë. Vera është edhe më e keqe se vaji. As uria e etja ime nuk mund t’i qasen tmerrit të atij ushqimi dhe vere. Jam sy e veshë se mos i zoti i shtëpisë e vë re neverinë time, pasi a nuk kam thënë se po vdisja urie?
Më shpëton nga vdekja prej urisë një pjatë me peshk të shkëlqyer. Por, a mjaftojnë dy peshq të vegjël për të këndellur dikë, që prej lindjes së ditës ka përshkruar përmes piskut të zhegut një prej shtigjeve më të vështira të Europës? Mendojeni këtë ju mishngrënës e do t’ju vijë keq! Gjej ngushëllim te cigaret. Kur mbaron darka kutitë e duhanit dalin nga xhepa të mëdhenj fshehur në palët e veladonëve. Një qelqe raki shtëpie del nga një raft diku. Fillon kuvendimi. Ah, çfarë kuvendimi! Përfytyro t’u japësh lajme burrave që kanë parë gazetë për herë të fundit vite më parë; njerëz që i marrin “të rejat” nga gojët e katundarëve egërshanë në pazarin e Shkodrës dhe të Podgoricës!
Ata kishin dijeni rreth luftës së Afrikës së Jugut, por jo se me fitoren e kujt përfundoi ajo pak muaj më parë. U tregoj për rënien e Kullës Veneciane dhe ata ofshajnë me keqardhje për gjamën që i ka ndodhur Mbretëreshës së qyteteve. U skicoj gjendjen e tanishme politike në Europë dhe fjalët e mia përpihen ashtu si rana e shkretëtirës thith ujin. Fakti që unë shkruaj u bën përshtypje të madhe këtyre murgjve fisnikë dhe padër Gjoka, politikan ashtu si krejt shqiptarët hedh një ide të mrekullueshme. “Shkruaj një artikull të gjatë biri im”, thërret ai me ngazëllim. “Ti na njeh ne si trimërinë e kombit tonë”. Duhet të parashtroj aleancën kundër Europës, që me siguri do të shkatërrojë baraspeshën e Fuqive. Anglia, Italia dhe Shqipëria. Jap fjalën, megjithëse e ndiej se po i gënjej. Pak nga pak, ata binden të flasin për veten. Në fillim pa dëshirë dhe të shumtën e kohës flasin për veprat e të tjerëve. Rrëfejnë për martirët e së shkuarës, kur vëllezërit e Urdhrit të Shenjtë të Shën Françeskut erdhën në Shqipëri. Si padër Ferdinandoja, njëherë predikoi për tri ditë i ngulur në hu dhe se si një ipeshkëv u var me gjithë damatikën e shërbesës. Rrëfejnë për tmerret e së shkuarës dhe prapëseprapë flasin me krenari e lakmi për këta Përhapës të Frymës. Kishat, ngritur në lugjet e maleve u ndërtuan prej tyre, duart e tyre gdhendën drurin dhe gurin. Ata mësuan djemtë për të kënduar në meshën e madhe dhe atyre që dëshironin u mësuan shkrim e këndim. …
Padër Xhulioja sapo ka ardhur nga Napoli-tre vite më parë, krahasuar me dyzet vitet e padër Xhovanit, i cili është kureshtar për qytetin. Diçka krejt njerëzore. “Padër”, e pyes: “A nuk dëshiron të shkosh në atdhe?” “Jo, biri im”, përgjigjet ai seriozisht. “Unë nuk kam dëshira. Nëse thirrem, shkoj. Nëse jo, ai hesht duke buzëqeshur ëmbël. “Mbaj mend se jam shtatëdhjetë”. “I dua shqiptarët e mi”, thotë i riu dhe i rrëmbyeri padër Xhulio, “por… ” dhe ai gjithashtu hesht trishtueshëm. “Vendi im”, shton gëzueshëm padër Xhulioja, “tani është Shqipëria”. “Deklaroj se jam shqiptar më shumë se italian”. Padre Xhulioja ndrydh një gogësimë. Shikoj orën, jam i vetmi me një të tillë. Është 9.30 orë e vonë për ata që ngrihen me diellin e ditëve të verës. “Natën e mirë, etërit e mi, të falënderoj edhe ty padër Gjoka!”. Udhëhiqem drejt një dhome të vogël dhe mbetem vetëm. Është natë e bukur. Shikoj jashtë dritares së vogël dhe bie në mendime. Drita e fortë e hënës ndriçon përreth…Një grup burrash mbështjellë me kostumet e bardha spërkatur me shirita të zinj dhe me pushkë që i varen në supe po afrohen me hapërim të zhdërvjelltë. Ndalojnë në kopsht dhe ulen në gjuhë për t’u falur për disa minuta. Hëna shkëlqen në fytyrat e tyre të kthyera nga qielli, duke gdhendur më shumë rreptësi në tiparet e tyre të serta….
Shqip